Istnieje takie magiczne sformułowanie jak “konstruktywna krytyka”, które daje używającej go osobie złoty talon na publiczne udzielanie rad, pouczanie i wytykanie błędów bez możliwości obruszenia się przez adresata, bo to przecież dla jego dobra, więc powinien być jeszcze wdzięczny. Nie jest tak. I nie jest tak zupełnie, jeśli dzieje się to przy osobach trzecich. Nie ma czegoś takiego jak konstruktywna publiczna krytyka i żeby to zobrazować, chcę żebyś wykonał ze mną małe ćwiczenie.
Twój kumpel z pracy popełnił błąd, w mailu do całego zespołu napisał “wziąść”. Co robisz?
a) wstajesz od biurka, przechodzisz 2 kroki i mówisz mu, że poprawną formą jest “wziąć”
b) wysyłasz do całego Waszego zespołu wiadomość informującą, że w mailu od Twojego kumpla jest błąd
c) wysyłasz do działu obok wiadomość informującą, że w mailu od Twojego kumpla jest błąd
d) wieszasz przy wejściu do budynku kartkę z informacją, że w mailu od Twojego kumpla jest błąd
Wybrałeś najoczywistszą dla Ciebie odpowiedź? To super, to teraz odwróćmy sytuację.
To Ty nieprawidłowo odmieniłeś czasownik i w służbowym mailu napisałeś “poszłem” zamiast “poszedłem”. Jak chciałbyś, żeby zareagowała na pomyłkę osoba, z którą pracujesz?
a) bezpośrednio w kontakcie 1:1 poinformowała Cię o pomyłce
b) poinformowała Cię o pomyłce na forum publicznym
c) wytknęła Twoją wpadkę przy innych osobach, ale nie przy Tobie
d) możliwie maksymalnie nagłośniła Twój błąd
Czym jest “krytyka”, myślę, że każdy z nas zdaje sobie sprawę, jednak spójrzmy do Słownika Języka Polskiego i sprawdźmy co kryje się pod przymiotnikiem “konstruktywny”, bo to już może nie być dla wszystkich takie oczywiste.
konstruktywny
1. «dający pozytywne rezultaty, wnoszący coś nowego, konkretnego»
2. «zdolny do stworzenia czegoś nowego, wartościowego»
Każdy z wariantów rozwiązania powyższych sytuacji jest krytyką, ale tylko pierwszy z nich jest krytyką konstruktywną. Oczywiście konstruktywną dla osoby krytykowanej. Czemu? Bo nie ma czegoś takiego jak konstruktywna publiczna krytyka.
Po pierwsze, już sam fakt nagłaśniania danego tematu świadczy o tym, że osobie, która to robi bardziej zależy na przyciągnięciu uwagi do problemu/zjawiska, niż rozwiązaniu tej konkretnej sytuacji. Gdyby jej główną intencją było naprostowanie niepoprawnego zachowania, zwróciłaby się bezpośrednio do autora, nie eskalując zjawiska dalej. Jeśli ktoś publicznie krytykuje daną kwestię wraz z osobą, której dotyczy ten temat, to albo po prostu chce dowalić tej osobie – a cios zadany przy widzach boli dużo mocniej niż na osobności – albo samemu chce coś ugrać, licząc na poklask i aprobatę widowni. A najczęściej jedno i drugie, czyli pocisnąć kogoś pod przykrywką dobrych intencji i zgarnąć uwagę postronnych gapiów.
Przykład: jeśli wrzuciłeś na jakiś portal społecznościowy zdjęcie jak jesz pączka, a jakaś dobra dusza w komentarzu pod nim napisała “wiesz ile to ma cukru? to biała śmierć, nie powinieneś jeść takich rzeczy, zwłaszcza o tej godzinie”, to ten domorosły dietetyk nie dzieli się z Tobą informacją o wpływie pączka na Twój organizm, bo się o Ciebie troszczy. Gdyby tak było, po prostu napisałby Ci w wiadomości prywatnej, że martwi się o Twój metabolizm i chciał Cię poinformować, że taki posiłek może wpłynąć na niego negatywnie. Ten uświadamiacz ludzkości pisze to w komentarzu pod zdjęciem, bo albo od dawna szuka okazji, żeby wbić Ci szpilę, albo jest żebrakiem atencji i liczy, że osoby, które zobaczą tę wiadomość dadzą mu polubienia, co sprawi, że on sam poczuje się doceniony i zauważony.
Jeśli zastanawiasz się, czy faktycznie tak to działa, to zadaj sobie pytanie: czy jeśli osoba krytykująca Cię publicznie nie liczyłaby na poklask, wciąż robiłaby to publicznie?
Inny przykład: jeśli widzisz, że kobiecie stojącej obok Ciebie poszło oczko w pończosze, a jesteś jej życzliwy i chcesz jej pomóc, a nie zaszkodzić, to mówisz jej to na ucho, czy czekasz na moment, w którym Twój komentarz usłyszą wszystkie osoby zebrane w pomieszczeniu?
Po drugie, publiczna krytyka nie jest konstruktywna dla krytykowanej osoby, bo to tak, jakbyś rozmawiał przez telefon i ktoś Ci krzyczał do słuchawki. Nie skupiasz się na tym co mówi, tylko na tym, że krzyczy. Gdy w trakcie obiadu przy rodzinnym stole słyszysz od ciotki, że z Twoją wagą powinieneś odpuścić deser, nie myślisz o tym, czy ma rację, czy nie i czy powinieneś się zreflektować nad swoim sposobem odżywiania. Myślisz o tym, że zdyskredytowała Cię przy całej rodzinie, przez co nawet jeśli jej uwaga była słuszna, to – zgodnie z definicją słowa “konstruktywny” – ani nie dała pozytywnych rezultatów, ani nie była wartościowa. A wszystko przez sposób jej udzielenia. Sytuacja wyglądałaby zupełnie inaczej, gdyby ciotka po prostu podeszła i przekazała Ci ją na osobności.
Czy to w rzeczywistości, czy na Facebooku, trudno publiczną krytykę nazwać konstruktywną dla krytykowanej osoby. W pierwszym przypadku jest sposobem dopieprzenia komuś pod przykrywką dobrych intencji, w drugim sposobem zebranie lajków i połechtania ego chwilą uwagi.